آداب و رسوم چهارشنبه سوری در ایران باستان
۱۴۰۰/۱۲/۲۴ایرانیان باستان نور و روشنایی را نشان ایزد می‌دانستند به همین سبب در غروب آخرین سه‌شنبه سال آتش می‌افروختند و گرد آن می‌نشستند. آنان بر این اعتقاد بودند که گرما و نوری که از آتش پدید می‌آید سمبل رونق زندگی مردم خواهد بود. این مراسم یکی از جشن‌های بهاری است که به چهارشنبه‌سوری معروف است و در شب آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود. در کنار روشن کردن آتش آداب و رسوم دیگری نیز وجود دارد که هرکدام نشان از چیزی است. در ادامه با فاینداتور همراه باشید تا با این آیین دیرین ایرانی بیشتر آشنا شوید.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری
کلمه‌ی چهارشنبه‌سوری از دو کلمه‌ی چهارشنبه و سوری تشکیل‌شده است، چهارشنبه که پنجمین روز هفته است و سوری نیز به معنای جشن و شادی است. افروختن آتش در آخرین چهارشنبه سال به معنای پیروزی روشنایی و نور بر تاریکی، غم و بیماری است. هنگامی‌که غروب آخرین سه‌شنبه می‌شود، آتش‌هایی که بیشتر از تکه‌های خشک چوب و خارهای اضافه تشکیل‌شده‌اند، روشن می‌شوند. مردم دور هم و در کنار آتش می‌نشینند و با شادی به تماشای نور مشغول می‌شوند. آنها از روی آتش می‌پرند و می‌خوانند "زردی من از تو، سرخی تو از من" و بعد اسفند و کندر در آتش میریزند تا از چشم‌زخم و بلا در امان باشند.
معروف ترین رسوم جشن چهارشنبه سوری
اصلی‌ترین رسم در شب چهارشنبه‌سوری روشن کردن آتش و بوته افروزی است. در این رسم هر خانواده آتشی با بوته‌ها و چوب‌های اضافه می‌افروزد و هر کس باید سه بار از روی آن بپرد. برخی نیز به‌صورت گروهی هفت آتش در امتداد هم می‌افروزند و از روی آنها به‌صورت پشت سر هم می‌پرند. پریدن از روی آتش در این شب به معنای گذر از بیماری‌ها و غم‌ها است. در هنگام پریدن شعر چهارشنبه‌سوری به این مضمون خوانده می‌شود:
زردی من از تو، سرخی تو از من
غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا
ای شب چهارشنبه، بده مراد بنده
بعد از تمام شدن مراسم شب چهارشنبه‌سوری و خاموش کردن آتش، آثار آتش را پاک می‌کنند و خاکستر آتش را جارو کرده در خاک‌انداز میریزند و از خانه بیرون می‌برند و دور می‌کنند گویا تمام دردها و بیماری‌ها را در آن ریخته‌اند و شادابی و سرخی آتش را گرفته‌اند.
در کنار روشن کردن آتش آیین‌ها و مراسم دیگری مانند خواندن شعر چهارشنبه‌سوری، قاشق زنی، فال‌گوش ایستادن، کوزه شکنی و خوردن آجیل مخصوص نیز وجود دارد.
برای اجرای مراسم قاشق زنی که بیشتر توسط پسران جوان انجام می‌شود، قاشق و ظرفی خالی در دست می‌گیرند و پارچه‌ای بر صورت خود می‌اندازند. آنها درحالی‌که قاشق را به ظرف می‌زنند به در خانه‌ها می‌روند و در می‌زنند. صاحب‌خانه در ظرف آنها آجیل، شیرینی یا چیزی خوراکی در آن میریزند. قاشق زنی در تاریکی هوا انجام می‌شود و صاحب‌خانه صورت فرد را نمی‌بیند. در آخر مراسم آن‌هایی که قاشق زنی کردند در کنار هم جمع می‌شوند و آنچه را جمع کرده‌اند به یکدیگر نشان می‌دهند. هر کس دوست دارد بیشتر از دیگری ظرفش پر شده باشد و این‌گونه خود را در سال پیش رو خوش‌شانس‌تر از بقیه می‌پندارد.
رسم فال‌گوش ایستادن به این‌گونه است که هر کس که حاجتی در دل دارد، حاجتش را با خود بازگو می‌کند و از خانه بیرون می‌رود و در محلی که رفت‌وآمد زیادی دارد، به‌گونه‌ای که دیده نشود، می‌ایستد و گوش می‌دهد و صحبت‌های مردم را بر مبنای حاجتش برداشت می‌کند اگر سخن خوبی بشنود به این معناست که به حاجت دلش می‌رسد و اگر سخن ناامید کننده‌ای بشنود برعکس برداشت می‌کند. دختران جوان عاشق پیشه بیشتر به این رسم عمل می‌کنند و رسیدن به عشقشان در سال آینده را نیت می‌کنند و فال‌گوش می‌ایستند.
مراسم کوزه شکنی آخرین رسمی است که در شب چهارشنبه‌سوری باید انجام داد؛ رسم به این صورت است که در کوزه‌ای کمی از زغال باقی‌مانده از آتش، نمک و سکه‌ای کم‌ارزش میریزند. زغال نشان از تیره‌بختی، نمک به سبب در امان بودن از چشم‌شور حسودان و سکه برای دوری از فقر است. این کوزه باید دور سر همه‌ی اعضای خانواده چرخانده شود و در آخر از بام خانه به بیرون انداخته شود.
شعر شب چهارشنبه سوری چیست؟
در شهرهای مختلف به زبان‌ها و گویش‌های گوناگون ترانه‌های متنوعی در این شب خوانده می‌شود؛ اما قدیمی‌ترین و مشهورترین شعر و تصنیف فارسی ترانه‌ای است که پرویز خطیبی بدین مضمون آن را سروده است:
سرخی تو از من زردی من از تو
گرمی تو از من سردی من از تو
بگو تو با صد رو بلا ز تنها دور
شکر خدا چون شد بساط شادی جور
همه این‌ها ضروری است شب چهارشنبه‌سوریست
شب چهارشنبه‌سوریست همه این‌ها ضروری است
بدو برو بته بیار دور بر حیاط بذار
غروب که شد الوش بزن تا همه از روش بپرند
همه این‌ها ضروری است شب چهارشنبه‌سوریست
شب چهارشنبه‌سوریست همه این‌ها ضروری است
گوش واستادن زیر گذر واسه ی ما بیار خبر
که سال نو سال کیست نوبت اقبال کیست
همه این‌ها ضروری است شب چهارشنبه‌سوریست
شب چهارشنبه‌سوریست همه این‌ها ضروری است
ای دل خنده به تن حیاتِ طی شد سردی بهمن و دی
می‌دهد مژده باد بهاری خوش‌تر از این شود روزگاری
در دل شعله‌های فروزان کهنه‌ها را سراسر بسوزان
همه این‌ها ضروری است شب چهارشنبه‌سوریست
شب چهارشنبه‌سوریست همه این‌ها ضروری است
غذای شب چهارشنبه سوری چیست؟
غذای مرسوم در شبی که جشن چهارشنبه‌سوری پلوی هفت‌رنگ است. این غذا از هفت نوع پلوی مخلوط تشکیل می‌شود. آلبالوپلو، لوبیاپلو، رشته‌پلو، عدس‌پلو، سبزی‌پلو، زیره‌پلو و کشمش‌پلو هرکدام جدا تهیه می‌شوند و در ظرفی بزرگ در کنار هم کشیده می‌شوند. این پلوها ممکن است کم یا زیاد شوند و یا با پلویی دیگر جایگزین شوند. همچنین شام چهارشنبه‌سوری می‌تواند مرصع‌پلو با خلال‌های پرتقال، هویج، کشمش، پسته و بادام باشد. ویژگی مهم غذای چهارشنبه‌سوری رنگارنگ بودن آن است.
در عصر سه‌شنبه آشی که از هفت نون بنشن درست‌شده باشد نیز تهیه می‌شود. خانواده‌هایی که بیماری دارند این آش را که به نام آش ابودردا معروف است، می‌پزند و از آن به بیمارشان و همسایه‌ها می‌دهند.
آجیل چهارشنبه‌سوری چیست؟
چهارشنبه‌سوری آجیل مخصوصی دارد که شامل هفت میوه‌ی خشک مانند خرما، انجیر، گردو، کشمش، سنجد، برگه زردآلو، پسته و بادام است. چیزی که اهمیت بیشتری به نسبت ترکیبات آجیل دارد، این است که آجیل چهارشنبه‌سوری باید شیرین باشد.
خانواده‌هایی که بیماری داشتند آشی به نام آش ابودردا می‌پزند و از آن به بیمارشان و همسایه‌ها می‌دهند.
چهارشنبه سوری در تهران و شهرهای مختلف ایران
در تهران جشن چهارشنبه‌سوری به‌صورت محله‌ای و دسته‌ای انجام می‌شود. در هر محله مکانی وسیع را مشخص می‌کنند و در آن آتش می‌افروزند و شیرینی و آجیل پخش می‌کنند.
در مازندران آشی به نام آش‌ترش تهیه می‌شود که در آن 7 نوع میوه‌ترش مزه میریزند.
شیرازی‌ها بیشتر اعتقاد به روشن کردن آتش بر بام خانه‌ها داشتند.
در زنجان نیز مانند تهران هر محله‌ای جداگانه برای خود آتشی می‌افروزد و افراد محله در آنجا به شادی و آتش‌بازی می‌پردازند.
اردبیلی‌ها نیز آشی تهیه می‌کنند که در آن علاوه بر بنشن به جای سبزی هفت نوع میوه میریزند.
کردهای ایران در شب چهارشنبه‌سوری هر خانواده‌ای یک آتش در جلوی خانه روشن می‌کنند، علاوه بر آن بر فراز کوه‌ها نیز آتش بزرگی می‌افروزند.
زرتشتیان نیز مراسم چهارشنبه‌سوری را انجام می‌دهند و در این شب علاوه بر روشن کردن آتش، مخلوطی از میوه‌های خشک مانند انجیر، برگه، توت، بادام و کشمش می‌خورند و آیین اوستا خوانی اجرا می‌کنند.
در برخی روستاهای ایران مادران چند تار مو از فرزندانشان را به باد یا آب روان می‌سپارند تا بلا و درد از فرزندانشان دور شود. زنان برخی روستاها از عصر سه‌شنبه به سمت چشمه و رودخانه می‌روند و کوزه‌ای را از آب پر می‌کنند و بدون صحبت کردن به سمت خانه می‌آیند و از آب کوزه به وسایل و گوشه‌ها و دیوارهای خانه می‌پاشند. آنها این کار را نشانه‌ی شادابی و طراوت بخشی در سال جدید به زندگی می‌دانند.
سخن فاینداتور
در اینجا با یکی از مهمترین رسومات در ایران یعنی چهارشنبه سوری آشنا شدیم. نظر شما درباره‌ی این جشن چیست؟ آیا در شهر و محل زندگی شما آدابی که بالاتر به آنها اشاره کردیم، رعایت می‌شود؟
نظرات و خاطراتتان را با ما در میان بگذارید.
دوست فاینداتور، نظر شما با موفقیت ثبت شد.
(پس از تایید، نمایش داده می شود.)