مجموعه گنج ‌علی ‌خان کرمان

---

گنجعلی‌خان چه کسی بود؟

گنجعلی‌خان از حکام مشهور زمان شاه عباس صفوی بود که از سال ۱۰۰۵ تا ۱۰۳۴ هجری قمری بر کرمان حکومت کرد. فرزندان گنجعلی‌خان به نام‌های علیمردان خان، محمد ذوق، شاهرخ خان و یک دختر بودند. طبق اسناد باقی مانده از سفرنامه‌های خارجی این فرد جزو حاکمانی بود که به فرهنگ ایرانی اهمیت بسیاری می‌داد. تلاش او طی سال‌های حضورش در کرمان باعث شد تا آثار تاریخی زیادی از خود به یادگار بگذارد که یکی از آنها مجموعه گنج‌علی‌خان کرمان است. از اقدامات مهم او احداث تاسیسات عام المنفعه در کرمان و برقراری امنیت در تمام راه‌های دریایی بود به همین دلیل تجارت رونق گرفت.

قسمت های مختلف مجموعه گنج‌علی‌خان کرمان

مجموعه گنج‌علی‌خان حاصل اقدام گنجعلی میرزا است که یک مجموعه عام المنفعه می‌باشد. مجموعه‌ی تاریخی و ارزشمند گنجعلی‌خان دقیقا در مرکز شهر کرمان ساخته شد تا مردم بتوانند به آن دسترسی خوبی داشته باشند. بخش‌های مختلف مجموعه‌ی گنج‌علی‌خان شامل میدان، مدرسه یا کاروانسرا، حمام، مسجد، آب انبار و ضرابخانه است. در ادامه به معرفی هر بخش از مجموعه گنجعلی‌خان خواهیم پرداخت.

میدان گنجعلیخان

محوطه مستطیل شکل به طول ۱۰۰ و عرض ۵۰ متر در این مجموعه وجود دارد که به آن میدان گنج‌علی‌خان می‌گویند و بازار حمام آب انبار ضرابخانه مدرسه و مسجد در اطراف آن به چشم می‌خورند.

مدرسه گنج‌علی‎خان

مدرسه گنجعلی‌خان یا کاروانسرای گنجعلی‌خان در شرق میدان شهر کرمان قرار دارد. اکنون به مدرسه قدیمی، کاروانسرا می‌گویند. سَردر کاروانسرا یک کتیبه کاشی معرق به خط علیرضا عباسی وجود دارد که نشان می‌دهد تاریخ بنای مدرسه یا کاروانسرا متعلق به سال ۱۰۰۷ هجری می‌باشد. این مدرسه با ایوان‌ها و حجره‌هایی در دو طبقه ساخته شد تا طُلاب بتوانند از آن به عنوان محل تحصیل و مباحثه استفاده کنند. مهمترین ویژگی مدرسه گنجعلی‌خان کاشی کاری نمای داخلی مدرسه است که در آن کاشی معقلی و معرق به کار رفته است. این نوع کاشی نمونه‌هایی کمیاب از کاشی کاری دوره صفویه به شمار می‌روند.
توضیحات: کاشی معقلی در واقع کاشی‌های هستند که برای ترسیم حروف استفاده می‌شوند. حروف را به خط معلق می‌نویسند. خط معلق یا بنایی نوعی از خطوط خوش خوشنویسی اسلامی است که در آن از خط کوفی زاویه‌دار استفاده می‌کنند. در واقع کلمات از ترسیم اشکال هندسی مانند مربع، لوزی، مستطیل و خطوط موازی و متقاطع حاصل می‌شود. به عکس زیر توجه کنید:

حمام گنج‌علی‌خان

ورودی حمام گنج‌علی‌خان در بازار و ضلع جنوبی میدان قرار دارد. برای تزئین حمام از کاشی‌کاری، نقاشی، مقرنس و کاربندی استفاده شده است. در سَردَر حمام تزئینات نقاشی وجود دارد که نام استاد سلطان محمد معمار یزدی بر روی آنها حک شده است. درِ ورودی حمام از طریق یک راهروی خمیده به یک هشتی کوچک به سربینه می‌رسد. سربینه حمام گنج‌علی‌خان بسیار بزرگ است که از طریق غرفه‌های بزرگ و کوچک بهم متصل می‌شوند. سقف گنبد سربینه، گرمخانه و سایر قسمت‌ها دارای کاربندی‌های بسیار زیبا و اِزاره‌های کاشی کاری شده هستند.
در وسط حمام گنج‌علی‌خان کرمان یک حوض سنگی وجود دارد که مورد توجه گردشگران قرار می‌گیرد و بسیار جذاب است. این حمام جزو زیباترین حمام‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود.

موزه حمام گنج‌علی‌خان

در سال ۱۳۵۵ حمام گنجعلی‌خان کرمان به موزه تبدیل شد. مجسمه‌های جالبی در حالت‌های مختلف در قسمت سربینه و گرم‌خانه به نمایش گذاشته شدند تا حال و هوای حمام‌های قدیمی ایران را تداعی کنند. این حمام در حقیقت به صورت نمایشگاهی از اشیا و لوازم حمام‌های سنتی ایرانی درست شد که در آن نمونه‌هایی از وسایل قدیمی استحمام مانند زیرانداز، بقچه، قطیفه، لباس‌های اصیل، قلیان و چپق، وسایل حجامت، جای لیف و صابون، تشت و تاس در معرض دید عموم قرار دارد. مجسمه‌های این حمام به همت سید جمال میر بابائی ساخته و نصب شد که بسیار واقعی هستند.
توضیحات: کاربندی چیست؟ در معماری اسلامی حد فاصل بین قوس گنبد و ساقه گنبد را توسط یک سری خطوط و اشکال هندسی به هم متصل می کنند که به آن کاربندی می گویند. به عبارت دیگر اگر بخواهیم یک سطح چند ضلعی را به دایره گنبد متصل کنیم باید از کاربندی استفاده نماییم.

ضرابخانه گنجعلی‌خان

این بخش در ضلع شمالی میدان و مقابل حمام قرار دارد. نقشه ضرابخانه گنجعلی‌خان هشت ضلعی است که با گنبد مرکزی و چهار غرفه یا اتاق در چهار زاویه آن درست شد. این بنا پس از تعمیرات مفصل به موزه سکه کرمان تبدیل گشت. جالب است بدانید که از گذشته تا حالا از ضرابخانه و بازار مسگرها برای ضرب مس کرمان استفاده می‌شد.

آب‌انبار گنج‌علی‌خان

از دیگر بناهای مجموعه‌ی گنجعلیخان کرمان آب انبار آن است که در تاریخ ۱۰۲۹ هجری قمری توسط علیمردان خان پسر گنجعلیخان ساخته شد. این ساختمان به آب انبار علیمردان خان مشهور است.

مسجد گنجعلی‌خان

این مسجد در شمال شرق میدان گنجعلیخان قرار دارد. صحن مسجد کوچک ولی ساختمانش زیباست. برای تزئین مسجد گنجعلی‌خان از ترکیب گچبری، نقاشی و مقرنس استفاده شده است. در این مسجد کتیبه‌های عالی به خط ثلث قرآنی وجود دارد که به وسیله شهاب الدین کرمانی نوشته شده اند. در متن کتیبه به اسامی گنجعلیخان چاکر عباس شاه، استاد سلطان محمد معمار یزدی و تاریخ ساخت مسجد در سال ۱۰۰۷ هجری قمری اشاره شده است.

زندگی‌نامه گنجعلی‌خان

زادگاه گنج‌علی‌خان مشخص نیست اما محل درگذشت او در قندهار است و در حال حاضر آرامگاه وی در شهر مشهد  قرار دارد.
اگر بخواهیم زندگینامه گنجعلیخان را بررسی کنیم باید به سرگذشت زمان عباس میرزا نیز بپردازیم که در هرات تحت نظر بود. گنجعلی بیگ از اُمرای زیک بود که در خدمت عباس میرزا ولیعهد ایران بودند.
شاه اسماعیل دوم عموی شاه عباس بود. شاه اسماعیل دستور ترور عباس میرزا (شاه عباس اول) را به قزلباش ها داد اما در همان روز خبر مرگ شاه به دست گروه می رسد. در این زمان یعنی در تاریخ ۹۸۵ هجری قمری افرادی همچون علی‌قلی‎خان شاملو، مرشد قلی‌خان استاد جو و گنجعلی بیگ تصمیم گرفتند تا جان شاهزاده را حفظ کردند و او را بر تخت سلطنت برسانند. به دلیل کمک فراوان گنجعلی بیگ به عباس میرزا، مرشد قلی‌خان لقب خانی را به گنجعلی بیگ داد و او گنجعلیخان شد.

گنجعلیخان و طایفه زیک

گنجعلیخان متولد یکی از طوایف ایران به نام طایفه زیک بود که خودشان را به این طایفه یوستی نسبت می‌دادند. یوستی یکی از هفت دودمان قدیم ایرانی تبار در زمان اشکانیان و ساسانیان بودند. هفت طایف خاندان پارتی و ساسانی شامل وراز، کارن، سورن، مهران، اسپندیاث، زیک و نهابِد هستند که طبق نظر قوم شناسان این نژادها جزو طوایف کُرد محسوب می‌شوند.

شاه عباس صفوی و گنجعلیخان

شاه عباس یا عباس میرزا همیشه به گنجعلیخان احترام می‌گذاشت و او را بابا خطاب می‌کرد. او حکومت کرمان را به گنجعلیخان و پس از او به پسرش محمد ذوق سپرد. آن زمان کرمان جزو مناطق مهم ایران محسوب می‌شد. حوزه حکومتی گنجعلیخان از فارس تا سر حَد قندهار بود و تمام کرمان، بلوچستان، قائنات و سیستان را در بر می‌گرفت.

مرگ گنجعلیخان

گنجعلیخان با سپاه کرمان در بیشتر لشکرکشی‌های شاه عباس شرکت کرد. به طور مثال، در سال ۱۰۰۶ هجری قمری شاه به او فرمان داد تا از طریق طبس به جنگ ازبکان برود و خود را به خراسان برساند.
گنجعلیخان در این جنگ با کمک الله وردیخان توانست ازبکان را شکست دهد. بعد از آن برای جنگ به محدوده‌ی عثمانیان و آذربایجان رفتند تا به دریاچه وان ترکیه رسیدند.
ماجرای مرگ او کمی ساده و عجیب است. او در سال ۱۰۳۴ هجری قمری به قندهار رفته بود تا شورشیان را سرکوب کند. او برای استراحت شب برروی تخت بلندی بر ایوان خوابید. چوب تخت خراب بود در نتیجه در خواب به پایین افتاد و مرد!!
پس از مرگ وی پسرانش محمد ذوق و علیمردان خان جسد پدر را از قندهار به مشهد منتقل کردند تا در جوار حرم امام رضا (ع) در مشهد دفن می‌کنند.

نزدیک‌ ترین جاذبه‌ های گردشگری به گنج‌علی‌خان

• مسجد جامع کرمان
• صفه عزاخانه کرمان
• حمام تاریخی ته باغ لـله
• مسجد جواد الائمه ته باغ له له
• مقبره خواجه اتابک
• خانقاه نورعلیشاهی کرمان
• گنبد سبز کرمان
• موزه هنرهای صنعتی کرمان

آدرس مجموعه گنج‌علی‌خان

ایران، کرمان، خیابان شریعتی تقاطع خیابان شهدی محمد تجلایی، میدان توحید، بازار گنجعلی خان

گنج‌علی‌خان روی نقشه

نقشه میدان گنجعلیخان کرمان

تورهای ایرانگردی
سخن فاینداتور
مجموعه گنجعلی‌خان یکی از زیباترین جاذبه‌های تاریخی شهر کرمان است که نمونه تمام عیار شهرسازی ایرانی در دل کویر است. بهترین زمان سفر به کرمان ماه های فروردین تا خرداد و اواخر شهویور تا مهر است. پیشنهاد می‌کنیم حتما برای سفر به کرمان برنامه ریزی کنید و از شهرهای آن مانند شهر بم، جیرفت و فهرج دیدن کنید.
آیا تا به حال از مجموعه گنجعلی‌خان دیدن کرده اید؟
شما درباره مجموعه گنجعلی‌خان چه می‌دانید؟
لطفا دانسته‌های ارزشمندتان را با فاینداتور به اشتراک بگذارید.