خانه ملک مشهد

شهر مشهد که از نظر جغرافیایی در شمال شرقی ایران قرار دارد و به واسطه وجود حرم امام رضا در سال 1388 با عنوان پایتخت معنوی ایران شناخته شد و یکی از قطب های اصلی گردشگری برای ایرانیان و حتی مسلمانان کشورهای همجوار است. مشهد که بعد از تهران دومین شهر بزرگ ایران به شمار می‌رود دارای جاذبه های گردشگری فراوانی ست از جاذبه های مذهبی و تاریخی گرفته تا دیدنی های طبیعی و فضاهای شهری مانند انواع پارک ها که از جمله معروف ترین آن ها پارک های آبی هستند یا حتی می توان به مراکز خرید مشهد اشاره کرد. با توجه به نقش تعیین کننده تاریخ و تاثیرات آن بر فرهنگ حاکم بر جامعه و حتی سبک و سیاق معماری ما در فاینداتور بر آن شدیم تا به معرفی خانه ملک در مشهد بپردازیم. با ما همراه باشید.

حاج حسین ملک که بود؟ | زندگینامه خانوادگی

حسین ملک که با نام حاج حسین آقا ملک نیز شناخته می شود در تاریخ 10 خرداد 1250 هجری شمسی در تهران با اصالتی تبریزی چشم به جهان گشود.
پدر حسین حاج محمدکاظم ملک التجار و پدریزرگ او آقا محمدمهدی تبریزی از دوستان نزدیک میرزا تقی خان امیرکبیر بودند. آقا محمدمهدی تبریزی که با وجود داشتن سبقه مذهبی خانواده به کسوت روحانیت درنیامد. او در ابتدا به جنگ علیه قشون دولتی در جریان جنگ ایران و روسیه و پس از آن به فعالیت در عرصه تجاری پرداخت که به واسطه دوستی با امیرکبیر در کار خود پیشرفت کرد. امیرکبیر مبلغ 100 هزار تومان برای به تاج و تخت نشاندن ناصرالدین شاه پس از مرگ محمد شاه قاجار از مهدی تبریزی قرض کرد تا شاه آینده را از تبریز به تهران بیاورد. کمی بعد آقامحمد مهدی هم راهی تهران شد و در نهایت به پاس خدمت های ارزنده در زمینه تجارت به لقب ملک التجار نائل آمد. گفته شده هزینه سرای امیر که در بازار تهران در زمان امیرکبیر برای بازرگانان ساخته شد، توسط آقامحمدمهدی ملک التجار پرداخت شد و برای بزرگداشت امیرکبیر به سرای امیر نامگذاری شد.
پس از فوت آقا محمد ملک التجار این لقب به فرزند خود؛ محمدکاظم رسید. او که به واسطه روابط حسنه با بزرگانی چون میرزا علی اصغر اتابک و فعالیت های بی شمار اقتصادی خود از جمله فعالیت در شرکت های عمومی که مختص فعالیت های مالی و بانکی بود، همچنین ساخت راه شوسه بین آستارا و اردبیل توانست بر ثروت خود بیافزاید تا جایی که ثروت او را در حدود 500 هزارتومان برآورد می کردند. وی همچنین موقوفات بسیاری از جمله یک کتابخانه در بازار بین الحرمین بود. وی که از بزرگترین تجار زمان خود به حساب می آمد و روابط حسنه ای با روحانیون داشت یکی از عوامل موثر در واقعه ژری بود. این قرارداد که در زمان ناصرالدین شاه به دلیل رفع مشکل کمبود بودجه برای سفرهای خود به فرنگ، حق انحصاری توتون و تنباکو به یک شرکت انگلیسی واگذار شد با واکنش شدید مواجه شد که به نهضت تنباکو هم شناخته شده است که با قیام علمای دینی و حتی در سال 1309 در پی فتوای میرزای شیرازی لغو شد. او از مخالفان بانک شاهی بود و به جهت مراوادات تجاری که با روس ها داشت چهره ای تاثیرگذار در نزد آنان بود.
حاج حسین آقا ملک که فرزند ارشد خانواده بود به جهت تردید پدر در مدارس جدید به مدرسه دارالشفا و صدر در تهران رفت تا به تحصیل بپردازد. وی زمانی را به شاگردی نزد استادانی چون میرزا ابوالحسن جلوه، حاج شیخ مسیح طالقانی، سیدمحمدعلی مازندرانی و میرشهاب‌الدین نیریزی پرداخت. برخلاف نظر پدر به مدرسه آلیانس رفت تا فرانسه بیاموزد که در آن جا با محمدعلی فروغی آشنا شد. او با محمد علی فروغی با لقب ذکاء الملک که نخست وزیر، وزیر، نماینده و رییس مجلس و یکی از برجسته ترین شخصیت های ایران از نظر ادبی و سیاسی به شمار می آید همکلاسی و هم دوره بود.
حاج حسین به دلیل همراهی پدر برای سرکشی به املاک خراسان راهی خراسان می شود و با راهنمایی یکی از دوستان پدر با آثار تاریخی نگهداری شده تحت نظر حرم رضوی آشنا می شود. با به دست آوردن کتاب ابن یمین فریومدی شاعر قرن ششم برای او جرقه احداث کتابخانه زده شد. پس از فوت پدر که ثروت، املاک و مستغلات بسیاری را برای فرزندان خود از جمله فرزند ارشد، حاج حسین به جای گذاشت او از سال 1278 خورشیدی در حالیکه 28 ساله بود اقدام به جمع آوری کتب خطی و نفیس بسیاری کرد که در ابتدا در مشهد بود و در نهایت این کتابخانه به تهران منتقل شد. این کتابخانه به همراه تمامی اثاث موجود در خانه اجدادی در بازار بین الحرمین تهران در سال 1316 با شماره ثبت 7976 وقف آستان قدس رضوی شد. از جمله آثار موجود در این خانه علاوه بر کتب نفیس با نسخه های خطی یا چاپ سنگی می توان به آثار نقاشی کمال الملک و سایر نقاشان مطرح جهان، تمبر، سکه، فرش، لوستر و مبلمان اشاره کرد. طبق توافقات مندرج در وقفنامه این کتابخانه همه روزه به جز ایام تعطیل برای عموم باز است اما امانت دادن کتاب و خروج کتاب از آن ممنوع است. در سال 1375 و پس از فوت حاج حسین این موزه با شکل امروزی خود به خیابان سی تیر منتقل شد.
او که جزو بزرگترین وقف‌کنندگان ایران به شمار می آید علاوه بر کتابخانه، در سال 1316 وقف اموال خود را آغاز کرد. وی زمین های وکیل آباد مشهد را به تولیت شهرداری در سال 1348 وقف کرد که بعدها تبدیل به پارکی برای تفریح و تفرج مردم شد، بیمارستان سجادیه در تربت جام و بیمارستان رضوی در چناران، ساخت درمانگاه، حمام، زورخانه، رختشوی خانه‌ باغ حاج نصیر چناران از دیگر موقوفات او هستند. حسین ملک در 4 مرداد 1351 در تهران درگذشت و پیکرش در مشهد در دارالحفاظ حرم امام رضا به خاک سپرده شد.

خانه ملک مشهد

معماری ایران که ترکیبی از هنر، مذهب و الگوهای مفهومی در زمان های مختلف بر اساس سلایق و فرهنگ حاکم بر جامعه آن روزگار است همواره مورد توجه علاقمندان قرار گرفته است. خانه ملک مشهد که به عنوان یکی از آثار ملی ایران با شماره ثبت 2115 در 18 شهریور سال 1377 به ثبت رسید، با تلفیقی از معماری اروپایی در نقشه های اصلی ساختمان و معماری ایرانی در نماسازی با مساحتی بالغ بر 600 مترمربع در زمینی به مساحت 1659 متر مربع در اوایل قرن 14 شمسی در عهد قاجار به بهره برداری رسید و به عنوان خانه گردشگر در سال 1385 شناخته شد. از آن جایی که دوره قاجار مصادف با آغاز دوره مدرنیسم در ایران است شاهد تحولات بسیاری در هنر و به ویژه در معماری و ادبیات خواهیم بود. تغییر شکل خانه ها متناسب با نیازهای جدید برای زندگ مدرن به تغییر شکل شهر منجر شده است. این خانه که به دلیل عناصر خاص معماری و همچنین دکوراسیون آن جزو بناهای مشهور و تاریخی شهر مشهد به شمار می آید در نمای بیرونی با آجر در سایز و اندازه متفاوت استفاده و در بعضی قسمت ها با کاشی های فیروزه ای تزیین شده است.

دیدنی های خانه ملک مشهد

فضای بنای خانه ملک به دو قسمت تقسیم می شود: بخش اندرونی که محل سکونت حسین ملک بوده و تا سال 1370 به صورت کامل تخریب شد و در نهایت در سال 1379 فقط قسمت بیرونی بازسازی و مرمت شد. بخش بیرونی که بر جای مانده شامل دو طبقه است. از ویژگی های اصلی ساختمان طبقه اول می توان به سقف مشبک و منبت کاری شده آن به همراه گچبری هایی در قسمت شومینه آن اشاره کرد و در طبقه بالا که به نوعی موزه است تمامی سازه ها و تابلوهایی که متعلق به خانه و یا برای هنرمندانی که در کارگاه های آموزشی هنرهای سنتی مشغول‌اند به نمایش گذاشته شده است.

 

حمام خانه ملک مشهد

جالب است بدانید که اولین نمونه از حمام تاریخی خصوصی مشهد با مساحتی بالغ بر 127 مترمربع که شامل آتشدان و محل انبار چوب و مواد قابل اشتعال، گرمخانه، نمازخانه، میان در و سرویس بهداشتی با معماری اسلامی بود توسط باستان شناسان در محوطه باغ کشف شد. از آن جا در زمان گذشته حمام های عمومی و گرمابه رواج داشتند و فقط افراد متمول می توانستند از عهده مخارج آن بربیایند می توان به درک بهتری از توسعه و نفوذ مدرنیسم در معماری مدرن خانه ملک پی برد. این بنا هم اکنون با عنوان مرکز آفرینش و پژوهش هنری‌های سنتی و صنایع دستی میراث فرهنگی خراسان رضوی شروع به برگزاری کارگاه هایی مانند بافت فرش و گلیم، سفال و سرامیک و لعاب کاری، منبت و معرق، تذهیب و مینیاتور، سوزن دوزی و دوخت های سنتی، جلد سازی و صحافی، چاپ باتیک و تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی می پردازد تا در سایه این امر هنرجویان بتوانند دست به خلق آثار هنری خود بزنند. شما می توانید برای مدیریت زمان سفر علاوه بر بازدید از این خانه به بازدید از باغ ملی در نزدیکی خانه نیز بپردازید

 

ساعت بازدید و آدرس خانه ملک مشهد

درب های این مجموعه همه‌ روزه از شنبه تا پنج شنبه از ساعت 8:00 تا 18:00 بر روی علاقمندان باز است.
آدرس: مشهد، ضلع شرقی خیابان امام خمینی، مقابل اداره دارایی
با توجه به اینکه بازدید از این مکان برای عموم به صورت رایگان در نظر گرفته شده است شما می توانید در بازه زمانی کمتر از 1 ساعت به سیر و سیاحت در آن بپردازید. از آن جایی که خانه ملک با فاصله 2 کیلومتری از حرم امام رضا قرار دارد اگر بخواهید پیاده به مقصد برسید حدود 30 دقیقه و با تاکسی که بهترین وسیله برای رسیدن به آن جاست حدود 7 دقیقه زمان را می توان در نظر گرفت. این خانه همچنین با فاصله 1 کیلومتری از بازار فردوسی، با فاصله 1.3 از موزه مردم شناسی مشهد، کمتر از 800 متر با باغ ملی، کمتر از 500 متر با گنبد سبز و در نهایت با موزه نادری با فاصله ای بالغ بر 4 کیلومتر قرار دارد شاید بازدید از آن خالی از لطف نباشد.

خانه ملک مشهد 

 

سخن فاینداتور

در پس پرده ی این حرکت که به میراث گذاشتن آثار گذشتگان برای آیندگان است شاید تفکری فرازمانی و جهان شمول پنهان شده باشد.
آیا شما با این حرکت حاج حسین ملک در زمینه وقف اموال موافق هستید؟ اگر شما به جای او بودید با دارایی و املاک خود چه می کردید؟