سیستان سکونتگاه قدیم بشر در ایران زمین

همراهان فاینداتور، در ادامه <aclass="contentlinks href="http://www.findatour.co/fa/tourist-countries/iran" target="_blank">ایرانگردی با شما عزیزان، به جنوب شرقی ایران سفری خواهیم داشت. سفری به سرزمین "درانگیانا" ( نام سیستان در بین مورخان یونانی) که شما را به قدیم ترین سکونتگاه بشر هدایت می کند. زادگاه پهلوانان ایرانی، همچون گرشاسب، نریمان، سام و زال و رستم دستان، مقصد سفر این هفته فاینداتور خواهد بود.
مورخان قدیم یونان، منطقه سیستان را "درانگیانا" می خواندند، منطقه ای که توسط بومیان و ساکنان آن "زرنگای" نامیده می شد. ناحیه زرنگ در قدیم جزء امپراطوری هخامنشی بود و در کتبیه های بیستون و تخت جمشید یکی از ممالک شرقی داریوش کبیر به شمار می رفت.


ظاهرا پس از هجوم سکاها (128 سال قبل از میلاد مسیح) نام این ناحیه به سکستانه (سرزمین سکاها) تغییر یافت. با گذشت زمان سَگستان، سَجِستان و در نهایت سیستان از جمله تغییراتی بود که در نام این منطقه ایجاد شد.
زرنج پایتخت باستانی سیستان بوده است که اکنون ویرانه ای آن در اطراف دریاچه هامون دیده می شود. سیستان در افسانه های ایرانی جایگاه ویژه ای دارد. صاحب کتاب تاریخ سیستان (به تصحیح محمد تقی بهار) عقیده دارد که سیستان به دست گرشاسب پهلوان ملی ایران، سیستان را بنا نهاده است.
در ارتفاعات کناره رودخانه لادیز در 21 کیلومتری میرجاوه، آثاری بدست آمده است که قدمت آن به 500 هزار سال پیش برمی گردد. این سکونتگاه کهن، از حدود 6 هزار سال پیش مردمانی اصیل را در خود جای داده است. اما اوج شکوه این منطقه در دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی بوده است.


دشت پهناور سیستان جلگه ای به وسعت 980 هکتار است که از جنوب به بلوچستان و کوه های ملک سیاه، و از غرب به کویر لوت و استان خراسان، و از شمال به کشور افغانستان می رسد. شاید بتوان این منطقه را از چندین جهت جزء ممتاز ترین مناطق خاک فلات ایران دانست. سیستان به دلیل مساعد بودن و حاصلخیزی خاک به انبار غلات معروف بود. شاید بتوان وزش بادهایی موسوم به بادهای 120 روزه و حرکت شن ها در این دشت از مهمترین عوامل تخریب آثار باستانی سیستان و عدم توسعه کامل کشاورزی در این منطقه دانست.

رودخانه هیرمند و تاریخچه آن

رودخانه هیرمند با طول تقریبی 150 کیلومتر طویل ترین رود این منطقه به شمار می آید که بسته به محل و کمی یا زیادی بارش عرض آن از 200 متر به 500 متر متغیر است. این رودخانه از کوه های هندوکش افغانستان سرچشمه می گیرد و از شرق زابل وارد ایران می شود. از دیگر پدیده ها و جاذبه های توریستی این منطقه می توان به دریاچه هامون اشاره داشت که در اوستا آن را با نام "کیانسیه" یا "کنسه اویه" می خوانند. در گذشته یاقوت حموی، مورخ و دانشمند عرب زبان یونانی الاصل، از دریاچه هامون بازدید کرده است و در سفرنامه خود نوشته است که طول این دریاچه 30 فرسنگ و عرضش به اندازه یک روز راهپیمایی با شتر جمازه (سریعترین شتر دشت های جنوب) بوده است اما متاسفانه در سال های اخیر در خطر نابودی قرار گرفته است.


اغلب روستای منطقه سیستان در نزدیکی کوه خواجه قرار دارد. مردمان این منطقه غالبا با استفاده از نی هایی که از اطراف کوه خواجه می کَنند، حصیر، سبد، قایق و ... می سازند و برای تغذیه احشام نیز از نوع خاصی از نی استفاده می کنند.
بی گمان در روی زمین کمتر سرزمینی چون سیستان برای باستان شناسان و کاشفان معماگونه بوده است، این منطقه شگفت انگیز از همه دوره ها، آثار باستانی در خود جای داده است که همین امر سبب ایجاد طمع چپاولگران و سارقان فرهنگ ایران زمین شده است.


در ادامه مطالب با مهمترین آثار و جاذبه های منطقه سیستان همچون شهر سوخته، کوه خواجه، دهانه غلامان و... آشنا خواهیم شد.

افسانه شهر سوخته سیستان

همراهان فاینداتور، در ادامه ایرانگردی شهر سوخته یا قلعه رستم وکوه می پردازیم. شهر سوخته یکی از مهمترین مناطق باستانی سیستان است. این آثار در نزدیک جاده زاهدان به زابل بین آبادی تاسوکی و دوراهی زاهدان به مشهد واقع شده است. شهر سوخته در 54 کیلومتری جاده شوسه قرار دارد.
شهر سوخته بی شک یکی از مهمترین مراکز شهر نشینی آسیا در عصر مفرغ به شمار می رفت. کاخ های این شهر غالبا از چوب ساخته می شد که هم اکنون تعداد بسیار محدود بقایای سوخته آن نیز به جامانده است. از دلایل اهمیت شهر سوخته، می توان به آثار به جا مانده مانند کتیبه های خشتی، گلی و سنگی نام برد که به زبان عیلامی، ظروف مفرغی با شکل های هندسی و نقش های خاص نام برد.

کوه خواجه یا کوه رستم

کوه خواجه یا کوه رستم، نام تپه ای به ارتفاع 150 متری در شرق ایران، در 30 کیلومتری زابل و در سرزمین سیستان است که دریاچه هامون بر آن احاطه دارد. این تپه در مواقع طغیان آب به صورت جزیره ای در می آید. این کوه به شکل ذوزنقه بوده و مدفن یکی از بزرگان دینی بوده است. و یک سنگ قبر بزرگ از جنس سنگ خارا در این منطقه یافت شده است. در جنوب شرقی این کوه ویرانه هایی از یک معبد قدیمی متعلق به 2200 سال پیش وجود دارد. این معبد گچ بری های بسیار زیبا و ظریفی دارد.
باستان شناسان ایتالیایی، حین بررسی این منطقه آثاری از نقاشی های رنگی از انسان ها به ویژه بانوان زمان اشکانی در کوه خواجه یافته اند. در حفاری های اخیر یک نقاشی دیواری با نقش هشت نفر به رنگ های سرخ اخرائی، سفید، سبز و آبی روی کاهگل دیده شده است. شاید به دلیل تقدس دریاچه هامون (در اوستا به نام کیانسیه یا کنسه اویه خوانده می شد) کوه خواجه نیز از تقدس خاصی برخوردار بوده است. علاقه مندان به فرهنگ و تاریخ ایران باستان، فرصت دیدار از سیستان را ازدست ندهید. با شگفتی های طبیعی و عمق فرهنگ ایران آشنا شوید و گذشته را با زمان حال مقایسه کنید.

معبد غلامان یا دهانه غلامان

همراهان فاینداتور، در ادامه ایرانگردی با شما عزیزان، به جنوب شرقی ایران سفری خواهیم داشت. معبد "دهانه غلامان" در نزدیکی کوه خواجه در استان سیستان و بلوچستان، مقصد این هفته سفر ما خواهد بود. دهانه غلامان نام معبدی به همین نام در میان کوه خواجه و دریاچه هامون از یک سو و شهر سوخته، قلعه بی بی دوست و قلعه سام، قلعه ای ذوزنقه ای و منتسب به سام پدر زال می باشد، از سوی دیگر قرار گرفته است. دهانه غلامان دارای ساختمان‌های بزرگ عمومی، معبد، محله‌‌های مسکونی، خیابان، آبراهه، محله‌‌های نظامی و صنعتی می‌‌باشد.
خرابه های بی بی دوست در 23 کیلومتری شمال شرقی زابل قرار دارد که در واقع قلعه ای است که متعلق به زمان اشکانیان می باشد که بعد ها توسط ساسانیان هم مورد استفاده قرار می گرفت. وجه تسمیه این معبد به سبب این بوده است که از این دهانه آب رودخانه خارج می شده و غلامی در آنجا نگهبانی می داده است.


این محل در 48 کیلومتری جنوب شرقی شهر زابل در منطقه تاروئی، واقع شده است. آثار باستانی معبد دهانه غلامان متعلق به 2300 سال پیش است.
درست در وسط خیابان های این منطقه، معبدی خشتی- گِلی با 66 متر طول و 62 متر عرض بنا نهاده شده است. در جنوب همین منطقه دو ساختمان دو طبقه وجود دارد که دو قربانگاه نیز در آنها به چشم می خورد.
در سه طرف ساختمان اصلی حدود 18 کوره یا اجاق وجود دارد که برای سوزاندن لاشه های حیوانات قربانی شده استفاده می شده است. قدمت این بنا به دوره هخامنشیان تخمین زده شده است و شاید بتوان گفت این شهر تنها مکان باستانی دوران هخامنشیان است که حاکمیت ایران را بر نواحی شرقی به خوبی نشان می‌‌دهد. دهانه غلامان بقایای شهری به همین نام است که از جمله شهرهای جنوب شرقی ایران است که کاملا با نظام برنامه ریزی شهری و مهندسی ایجاد شده است.
تعداد جاذبه های گردشگری سیستان بسیار زیاد است در مقالات آینده به معرفی دیدنی های این شهر باستانی می پردازیم.
پیشنهاد فاینداتور:
کوه های مریخی چابهار
آیا در پاییز به کویرهای ایران سفر کرده اید؟

</aclass="contentlinks>