راهنمای سفر به شهر اسفراین خراسان شمالی

همراهان عزیز فاینداتور در ادامه ایرانگردی این بار به اسفراین "شهر کشتی با چوخه ایران" در خراسان شمالی سفر خواهیم کرد. شهری که از گذشته‌های دور به‌ویژه در عهد ساسانی از توابع مهم شهر نیشابور بزرگ بوده است و امروز با فرهنگ اصیل خود منتظر گردشگران و ایرانگردان است. اگر قصد سفر به مشهد را دارید می توانید با یک برنامه ریزی مناسب شهر اسفراین را به عنوان مقصد سفر بعدی خود انتخاب کنید.

ایران‌گردی به میزبانی شهر اسفراین در خراسان شمالی

اسفراین قبل از اسلام

ناحیه اسفراین مانند سایر بلاد خراسان جزو اولین مراكز جمعیتی است كه اقوام آریایی پس از ورود به ایران در آن سكنی گزیدند. این ناحیه قسمتی از حکومت پارت عهد قدیم نیز بود. که در هزاره سوم پیش از میلاد جزو قلمرو حکم رانی قوم سکاها در شرق ایران بود. قبایل سكاها مردمی بیابان‌گرد و سوارانی شجاع و تیراندازانی ماهر بودند كه مدت‌ها در آن‌سوی سرحدهای شمال و شمال شرقی ایران باقی ماندند از خراسان تا سیستان حکومت داشتند.
در زمان اشكانیان اسفراین مهم‌تر از ابر شهر یا نیشابور امروز بوده و اهمیت خاصي داشت. شکوه اسفراین در عهد ساسانیان بیشتر شد. یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت اسفراین هم‌جواری آن با ابر شهر یا ایرانشهر است که از شهرهای مهم حاکم‌نشین بزرگ خراسان بود و به‌عنوان محل زندگی بسیاری از شاهزادگان ساسانی انتخاب می‌شد

اهمیت اسفراین در دوره ساسانیان

حتی در شاهنامه فردوسی نیز به جریان خواستگاری و ازدواج قباد پادشاه ساسانی اشاره‌شده است. بنابراین همواره خراسان و شهرهای مهم آن نیز، نیشابور، ایرانشهر، هرات و بلخ به دلیل آبادانی و سرسبزی دارای تمدن و فرهنگ بودند.
در نزدیكي روستای كلاته سنجر اسفراین آثار سدی وجود دارد كه احتمال می‌رود مربوط به دوره‌ی ساسانی باشد، وجود این سد شاهدی است بر قدمت منطقه و یادگار روزگارانی كه آنجا آبادان بوده است. بنابراین دوره ساسانیان را می‌توان زمان شكوفایی و شهرت اسفراین دانست. البته ساخت ویلاها و خانه باغ‌ها در منطقه که علاوه بر آسیب رساندن به محیط زیست و دگرگون‌سازی چهره طبیعت، شکاف بزرگی بین زندگی سنتی بومیان و صاحبان غیربومی ویلاها ایجاد نموده است. همچنین معماری سنتی اسفراین، با گذر زمانی رو به فراموشی می‌رود و شکوه سادگی این‌گونه از معماری اصیل اسفراینی در میان حجم از سازه‌های مدرن رو به خاموشی رفته است.

موقعیت و حدود جغرافیایی اسفراین

اسفراین یكی از شهرستان‌های استان خراسان شمالی است كه با مساحت 5345 کیلومترمربع در شمال غربي استان بین 57 – 56 تا 7 – 58 طول شرقی و 40 – 36 تا 17 – 37 عرض شمالی واقع‌شده است. این شهرستان در دامنه جنوبی کوه‌های آلا داغ و جنوب و غرب كوه شاه جهان قرارگرفته است. از شمال به شهرستان بجنورد و شیروان، از جنوب و جنوب غربي به شهرستان سبزوار، از شرق به شهرستان قوچان و سبزوار و از غرب به شهرستان بجنورد محدود است. ارتفاع آن در بلندترین نقطه (3032 متر) قله شاه جهان و در پست‌ترین نقطه (حدود 1000 متر) خروجي دشت آبادي سرخ چشمه از سطح دریا است. ‎

گود زینل خان اسفراین و کشتی با چوخه ایرانی

کشتی با چوخه یکی از معروف‌ترین ورزش‌های محلی ایران است. کشتی با چوخه که در میان بومیان خراسان( کرمانج‌ها ) رواج دارد. کشتی باچوخه در خراسان بزرگ از تاریخچه کهنی برخوردار است و این ورزش بومی در بسیاری از مراسم محلی به خصوص جشن عروسی نیز رایج بوده‌است. از قدیم بومیان استان برای این کشتی اهمیت خاصی قائل بودند و در پرورش پهلوانان این رشته می‌کوشیدند. این کشتی به‌طور سنتی در مراسم عروسی ایام نوروز در روستاها برگزار می‌شد. بعدها در محلی دائمی به نام گود زین خان اسفراین توسعه و رواج پیدا کرد. از فنون معروف کشتی با چوخه می‌توان به یانباش، انواع لنگ‌ها، قل پیچ، انواع کندن‌ها، گاو تاب، پلنگ شکن، چنارانداز، انواع تابیدنی‌ها و پیچیدنی‌ها اشاره کرد.

بناهای تاریخی و مذهبی اسفراین

بندمهار

این بند در 2 كیلومتري جنوب شرق روستاي كلاته سنجر و در جنوب شهرستان اسفراین واقع شده است. آشنایي مردم اسفراین با نظام هاي آبیاري و سدسازي باعث شده كه در گذشته هاي دور این بند را بر روي رودخانه ي قرهسو (كال شور) احداث كنند و از آب مخزن آن براي آبیاري اراضي كشاورزي روستاهاي اطراف بند استفاده نمایند. بندمهار سه دوره ي تاریخي ساسانیان، سلجوقیان و مغول را در بر دارد. در دورهي اول بنا با سنگ و ساروج ساخته شد؛ در دورهي دوم براي مرمت آن از آجر استفاده شد و در دوران مغول پشت آن با خاك استحكام یافت.
در حال حاضر قسمت عمده ي این سد از بین رفته و فقط بخشي از دیواره ي اصلي آن پابرجاست.

شهر بلقیس اسفراین، ارگ بمی دیگر

از قدیم‌الایام دشت اسفراین مهد تمدن‌های گوناگوني بوده كه در مورد قدمت آن نظر قطعي نمی‌توان ارائه كرد ولي با بررسي سفال‌هایی نخودي رنگ ساده و منقوش بارنگ سیاه قهوه‌ای تیره و سفال خاكستري در سطح تپه‌های انجیري، چهل‌دختران و امین‌آباد به قدمت تمدن‌هایی حداقل بیش از 8000 ساله تاریخ اسفراین می‌توان پي برد.
اسفراین به دلیل واقع‌شدن در مسیر جاده ابریشم ازجمله کانون‌های اقتصادي فرهنگي بوده كه این جاده در ایجاد و شکل‌گیری و رونق مدنیت در اسفراین مسلماً نقش به سزایي داشته است، شهر تاریخي بلقیس یكي از دیدنی‌های اسفراین در كنار طبیعت زیباي آن در حقیقت بقایا و خرابه‌های شهر قدیمي اسفراین است.
كلنل بیت، كه در سال 1893 از این منطقه دیدن نمود در سفرنامه خود به نام خراسان و سیستان درباره شهر بلقیس می‌نویسد: شهر بلقیس از دو قسمت ارگ و شهر یا شارستان تشکیل‌شده است که مساحت تقریبی آن حدود 600 مترمربع است و 29 برج و بارو در اندازه‌های مختلف دارد.



سکه‌هایی در این محوطه یافت شد که به زبان فارسی نام اسفراین بدون تاریخ ساخت بر آن‌ها حک‌شده بود. به همین دلیل در خصوص قدمت شهر اسفراین اطلاعات دقیقی در دست نیست. برخی شواهد حاکی از وجود تمدن وزندگی در قبل از اسلام است اما بر اساس برخی کتب و سفرنامه‌ها تاریخ ساخت شهر به دوره صفویه برمی‌گردد چراکه سفال‌هایی از نوع چینی بارنگ سبز و مخصوص شاه‌عباسی (زمینه سفید به همراه گل و تزئین بارنگ لاجوردی) در تپه یافت شدند.

چرا نام تپه را بلقیس گذاشتند؟

بر اساس باور مردم محلی پس از هجوم مغول‌ها و ویران شدن بسیاری از شهرهای ایران بلقیس خاتون مادر تیمور گورکانی این شهر را احیا کرد به همین علت پس از فوت او مقبره‌ای شبیه مقبره مادر کوروش در اسفراین برای او ساختند که در دوره صفوی بازسازی شد. اما در برخی منابع عربی این تپه را مربوط به بلقیس ملکه سبا در دوران حضرت سلیمان اشاره دارند.

قلعه‌ صعلوک

بنای تاریخی قلعه صعلوک دژی استوار در جنوبی ارتفاعات سالوک است که قدمت آن به قرون 6 - 7 هجری می‌رسد و در متون تاریخی مختلف از آن یادشده است. این قلعه بر فراز یک صخره منفرد با دیواره‌های پرتگاهی ساخته‌شده که رسیدن آن را بسیار دشوار ساخته است. در داخل قلعه بقایای تأسیسات مختلف مانند انبار آذوقه و غلات، حمام، آسیاب، زندان و محل سکونت فرمانده قلعه و افراد دیگر وجود دارد که روی‌هم‌رفته مساحت قلعه را به بیش از یک هکتار می‌رساند.

آرامگاه امامزاده احمد بن علی موسی 

بنای امامزاده احمد بن موسی در نزدیکی روستای کوران با پلان مستطیلی به ابعاد 29 متر در امتداد شرق به غرب و 19 متر در امتداد شمال به جنوب ساخته شده است. این بنا از یک گنبد خانه، دو تالار یا شبستان شرقی و غربی و چهار ایوان در جهات اصلی تشکیل شده است. همچنین شش اتاق در طرفین ایوانها و ضلع غربی گنبدخانه وجود دارد که به چلهخانه معروفند. گنبد خانه فضای اصلی این بقعه است که در مرکز قرار دارد. بر اساس کتیبه های فارسی و عربی ساخت بنا احتمالاً در دورۀ ایلخانی یا تیموری انجام شده است.

آرامگاه بابا قدرت

آرمگاه بابا قدرت به شیوۀ معماری دستکند ایجاد شده و تمام عناصر تشکیل دهندۀ آن در دل یک تپه طبیعی حفر شده است. به استناد عکس های قدیمی و نقل قول های افراد محلی در گذشته ورودی آرامگاه به شکل دهانۀ یک غار طبیعی و ارتفاع آن به اندازۀ قامت یک انسان بود. ساخت بنا مربوط به دوره صفویه است و به اعتقاد مردم و اهالی روستاهای مجاور این مکان مرقد یکی از نوادگان امام محمدتقی(ع) به نام بابا حسین، معروف به بابا قدرت است که بین روستای نصر آباد و بابا قدرت شهرستان اسفراین قرار دارد.

آرامگاه رشید الدین محمد بیدوازی

شیخ رشید الدین محمد بیدوازی (866 هجری) از مشایخ صوفیه و بیست و یکمین قطب سلسلۀ ذهبیه کبرویه است که بنا بر کتبه های فارسی و عربی موجود در پیکره بنا صاحب قبر از نوادگان شیخ همام و نبیرۀ شیخ احمد غزالی صاحب تبار است.

آرامگاه شاهزاده محمد باغشجرد

آرامگاه شاهزاده محمد باغشجرد، بنايی از دوره صفويه است که به‌صورت تک ایوانی ساخته‌شده است. مهم‌ترین آثار بنا مربوط به کتیبه‌های لاجوردی، اُخریی آن است.

آرامگاه امامزاده حمزه بن موسی دهنه شیرین

حضرت حمزه (ع) از پسران امام موسی کاظم (ع) و برادر امام رضا هستند که از نسب مادری با شاه‌چراغ یا همان احمد موسی (ع) بردار هستند. که بنا بر اقوال مختلف ایشان برای دیدار امام رضا به همراه بردار خود احمد بن موسی و خواهر گرامی‌شان حضرت معصومه (س) به ایران آمدند.

ارگ تاریخی دولت‌آباد

این بنای باارزش که در کنار مسیر اصلی جاده ارتباطی سبزوار و اسفراین واقع‌شده دارای یک ارگ حکومتی و یک بخش مسکونی که اهالی روستا در آن زندگی می‌کردند که دارای برج و باروهای رفیع و گچ‌بری‌های نفیسی است. این مجموعه از دو بخش تشکیل‌شده، ارگ (قسمت حکومتی) در جنوب و شارستان یا محل زندگی مردم در شمال قرار دارند. مجموعه دولت آباد اسفراین از 9 برج دفاعی، سه دروازه و باروهای طویل و قطور ساخته شد.

مناطق طبیعی گردشگری اسفراین

پارك ملی و منطقه حفاظت‌شده سالوک

پارك ملی و منطقه حفاظت‌شدۀ سالوك با وسعتی حدود 17000 هكتار در شمال غربی شهرستان اسفراین قرارگرفته و فاصله آن تا مركز استان خراسان شمالی 30 كیلومتر است. پارك ملی و منطقه حفاظت‌شدۀ سالوك تنوع جانوری خوبی دارد و یكی از مهم‌ترین مناطق حفاظت‌شده ایران ازنظر زندگی جانوری است. شرایط توپوگرافی دشتی كوهستانی منطقه باعث شده است كه این منطقه یكی از متنوع‌ترین زیستگاه‌های گونه‌های وحشی ایران به شمار آید. قسمت شمالی پارك سالوك كوهستانی و زیست‌بوم حیوانات گوناگون كوه زی و قسمت جنوبی آن نیز مناسب زیست حیوانات دشت زی است. همچنین در كف دره‌های این پارك گونه‌های درختی و درختچه‌ای مانند زرشك، بید، انجیر و گردو و در مناطق مرتفع گونه‌های ارس به‌صورت پراكنده و انبوه دیده می‌شود .

پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده ساریگل 

منطقه ساریگل با وسعتی معادل 28000 هكتار در شرق شهرستان اسفراین واقع‌شده است. این پارك در فاصلۀ 8 كیلومتری اسفراین و 90 كیلومتری مركز استان قرارگرفته است. پارك ملی و منطقه حفاظت‌شدۀ ساریگل با توجه به ناهمواری و منابع آب نسبتاً فراوان، به‌ویژه در خانوادۀ پرندگان، تنوع جانوری قابل‌توجهی دارد

چطور از اسفراین به پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده ساریگل برویم؟ برروی نقشه کلیک کنید

آبشار سالوک

آبشار سالوک به آبشار جم نیز شناخته می‌شود در استان خراسان شمالی واقع است. این آبشار در دامنه قله سالوک در ارتفاع 2400 متری از سطح دریا قرارگرفته و در فصل زمستان یخ میزند. یخ زدن آبشار در فصول سرد مناظر بدیعی را به وجود می‌آورد که مورداستفاده یخ نوردی کوهنوردان نیز قرار می‌گیرد. آبشار سالوک در پارک ملی سالوک قرارگرفته و یکی از مناطق تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست است.

منطقه نمونه و روستای هدف گردشگری رویین

این روستا در 27 كیلومتری شمال اسفراین واقع‌شده و آب‌وهوای معتدل كوهستانی با زمستان‌های سرد و پربرف و تابستان‌های معتدل است. آب فراوان باغ‌های این روستا را پررونق ساخته به‌طوری‌که هیچ فصلی از سال از محصولات باغی بی‌بهره نبوده است. ازجمله محصولات این روستا سیب، گلابی، گردو، انگور، هلو و زردآلو است. در این روستا خانه‌ها به طرز بسیار زیبایی به‌صورت پلكانی بر روی یكدیگر ساخته‌شده‌اند به‌طوری‌که پشت‌بام منزل یكی حیاط خانه دیگری است. همچنین روستا طبیعتی سرسبز، ارتفاعات بلند، رودخانه دائمی، درخت‌های چنار قدیمی دارد كه به آن چهره منحصربه‌فردی بخشیده است.
مقبره ملا عارف روئینی و امامزاده اسحاق در این روستا قرار دارد. هنر زنان روستا چادرشب بافی، چتائی بافی، حوله ودستمال است. سوغات محلی این روستا چادرشب، حوله پارچه‌ای، گردو، عسل، تولیدات دامی و باغی است. ورزش محلی كشتی باچوخه، غذای سنتی کله‌جوش، مراسم محلی جشن نوروز، جشن سیزده‌بدر، مراسم دهه فاطمیه و دهه محرم، موسیقی محلی دوتار و قشمه در این روستا از ویژگی‌های خاص برخوردار است. این روستا جزء روستای هدف گردشگری خراسان شمالی محسوب می‌شود.

از دیدنی‌های منطقه گردشگری رویین:

چهل چشمه، غار سنجد سرچشمه، غار نوشیروان، منطقه تفریحی چمن، کوه‌های شاه جهان وکرکزاب، باغ دره‌ها و فضاهای باز و سرسبز جویبارها چشمه‌سارها، بافت معماری متفاوت روستای منطقه ازجمله توان‌های گردشگری منطقه نمونه گردشگری میلانلو هستند.

چطور از اسفراین به منطقه گردشگری رویین برویم؟بر روی نقشه کلیک کنید

منطقه نمونه گردشگری میلانلو 

دهستان میلانلو به مرکزیت روستای پرکانلو از بخش مرکزی شهرستان اسفراین و در 9 کیلومتری شرق شهر اسفراین است. این دهستان از شمال شرقی به دهستان گلیان شهرستان شیروان از شرق به دهستان شاه جهان شهرستان فاروج و از جنوب به دهستان بام وصفی آباد و از غرب به دهستان روئین محدود می‌گردد این دهستان دارای 20 روستا و 37 مزرعه و مکان است موقعیت اقلیمی اغلب روستاهای منطقه کوهستانی و دره‌ای است .

منطقه نمونه گردشگری بیدواز

روستای بیدواز از توابع دهستان میلانلو بخش مرکزی شهرستان اسفراین ازجمله جاذبه‌های گردشگری منطقه عبارت‌اند از :چشمه‌علی بره در ابتدای ورودی روستا، چشمه مسجد، چشمه رشیدالدین بیدواز ، رودخانه بیدواز که تأمین‌کننده آب اراضی کشاورزی پائین‌دست است، سد بیدواز که بر روی رودخانه و منبع تأمین آب شرب و کشاورزی است. از جاذبه‌های فرهنگی تاریخی منطقه می‌توان به قلعه بالا، حمام قدیمی روستا، آرامگاه شیخ رشیدالدین بیدوازی اشاره کرد، از جمله صنایع‌دستی فعال روستا گلیم‌بافی و پلاس جاجیم و سفره کُردی می توان برشمرد.

آبشار روستای ایزی

این آبشار در میان کوه‌های بلند و در داخل دره‌ای نسبتاً طولانی و باز قرارگرفته است. این آبشار زیبا كه یكی از جاذبه‌های گردشگری منطقه اسفراین محسوب می‌شود متشكل از چندین پلكان بلند است و آب آن از میان کوه‌های بلند و معروف شاه جهان سرچشمه می‌گیرد.

غار نوشیروان

این غار در فاصله 10 كیلومتری شمال شرق اسفراین در حدفاصل روستای پركانلو و نوشیروان در رشته‌کوه گاد تیغ واقع‌شده است. این غار طبیعی عمق کمی دارد و از دیوارۀ سنگی آن در قسمت انتهایی آب تراوش می‌کند و در کف غار جاری می‌شود. ویژگی‌های این غار عبارت‌اند از: سهولت دسترسی، در مسیر رودخانه واقع‌شده، هم‌جواری با جاذبه‌های طبیعی و برخورداری از چشم‌انداز زیبا. این غار در محدودۀ منطقه حفاظت‌شده ساریگل قرار دارد .

آبشار و چشمه دره جاج

آبشار دره جاج در 6 کیلومتری شمال شرقی روستای سست از توابع اسفراین قرارگرفته است. روستای سست ازجمله بزرگ‌ترین روستاهای شهرستان اسفراین است. این روستا از طرف شمال به کوه‌های روستا، از جنوب به شهرستان اسفراین از شرق به کلاته پیاله از غرب به روستای امین‌آباد و از شمال غرب به روستای رویین منتهی می‌شود.ازجمله چشمه‌های مهم روستا، چشمه‌های جاج، کاِرز و گَراباست که در ایام بهار و تابستان طبیعت بی‌نظیری دارد. آبشار از 2 پله تشکیل‌شده و ارتفاع آن در حدود 40 متر است. آبشار از چشمه‌ای در بالادست سرچشمه گرفته و پس از تشکیل آبشار وارد دره جاج می‌گردد .

آبشار توی

آبشار توی در ارتفاعات روستای توی در 40 کیلومتری شمال غربی شهر اسفراین. آبشارهای کوه سالوک در کنار اشکال ژئومورفولوژیکی اطراف آبشار منظره بی‌نظیری را ایجاد می‌کنند. توجه داشته باید به دلیل باریک بودن دره، امکان رفتن تا محل آبشار با خودرو وجود ندارد و مقداری از مسیر را می‌بایست پیاده طی کرد. در فصل بهار سیلاب‌هایی از این دره سرازیر می‌شود که برای گردشگران و کوهنوردان خطرناک است.