آداب و رسوم مردم قشم، فرهنگ و جشن ها

قشم بزرگترین جزیره ایران است که در نزدیکی ساحل و در خلیج فارس واقع شده‌است. این جزیره به دلیل استقبال مردم و فرهنگ غنی خود بسیار مشهور است. لباس‌های محلی مردم این جزیره بیانگر فرهنگ تاریخی آنها است که با شرایط جغرافیایی و اعتقادات مذهبی آن همراه است. مردم جزیره قشم عمدتاً شیوه زندگی روستایی دارند و وابسته به سنت‌های غنی هستند. جزیره قشم دارای حیات وحش غنی و سازه‌های زمین شناسی بی نظیری است که بسیاری از آنها در فهرست میراث یونسکو ثبت شده‌اند. در این بخش از سفرهای مجازی فاینداتور شما را بیشتر با فرهنگ مردم این مرز و بوم آشنا خواهیم کرد. 

رفتار و زبان مردم قشم

مردم قشم از جمله افراد مهمان نواز در ایران عزیزمان هستند که علاقه زیادی به توریست‌ها و مسافران دارند. اهالی جزیره قشم همواره با رویی گشاده و زبانی مهربان با مهمانان خود برخورد می کنند. این مردم مهمان نواز با آغوشی باز از گردشگران استقبال می‌کنند و حتی آن‌ها را به منزل خود نیز دعوت می‌کنند. برخورد گرم و صاف و ساده مردم قشم همواره مورد توجه بسیاری از مسافران و توریست‌ها قرار می‌گیرد. 
از نظر من استان هرمزگان یک جهان کوچک از تنوع زبان‌هایی است که در سراسر ایران می‌بینیم و می‌شنویم. تعدادی زیادی از انواع زبان‌های مختلف و بسیاری از گویش‌های متنوع در این استان یافت می‌شوند. گویش قشمی یکی از گویش‌های اصیل فارسی است که معمولاً در جزیره قشم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این زبان احتمالاً بقای زبان ساسانی یا زبانی از قرون وسطای ایران می‌باشد که شباهت آن در افعال املایی آن‌ها است. گویش قشمی یکی از گویش‌های ایران است که مردم قشم به آن صحبت می‌کنند. این گویش مانند سایر گویش‌های استان هرمزگان به شاخه زبان ایرانی جنوب غربی تعلق دارد. طبق شواهد موجود به نظر می‌رسد که گویش قشمی اشتراکات زیادی با زبان پارسی میانه دارد که به فارسی گسترش یافته‌است.

لباس مردم قشم

مردم جزیره قشم مانند سایر اقوام ایران سبک لباس سنتی مخصوص به خود را دارند. بانوان بومی این جزیره با لباس‌هایی رنگارنگ و چشم نواز بدن و صورت خود را می‌پوشند. آب و هوای گرم این منطقه دلیل اصلی استفاده زنان از لباس‌های باریک و بلند خود به نام کندور است. کندور شامل شلوارهای گشاد با رشته‌های طلایی تزئین شده در پایین است این سبک محلی‌ از لباس نه تنها سلیقه عالی آنها در مد بلکه اعتقادات سنتی آنها را نیز نشان می‌دهد و برخی از آن‌ها برای پوشاندن تمام لباس‌های خود چادر می‌پوشند. خیاط‌ها در واقع این نوع چادرها را از پارچه‌های سبک و با الگوها و رنگ‌های مختلف تهیه می‌کنند. 
ماسک بورگه یکی از قسمت‌های اصلی لباس محلی است که زنان قشم از آن استفاده می‌کنند. این ماسک‌ها نشان دهنده وضعیت اجتماعی، زناشویی و مذهبی مردم جزیره است به عنوان مثال دختران مجرد ماسک سیاه و دختران نامزد از رنگ نارنجی با طرح‌های حاوی درخشش بیشتری استفاده می‌کنند. ماسک‌ها در واقع بیشتر قسمت های صورت به جز چشم را می‌پوشانند و می‌توانید آن‌ها را در اشکال و رنگ‌های مختلف پیدا کنید. شاید جالب باشد که بدانید یکی از قدیمی ترین و خاص ترین انواع ماسک ها ابروهای پرپشت و سبیل است. هدف از پوشیدن این ماسک‌ها برای زمانی بود که زنان سعی می کردند متجاوزان را فریب دهند تا آنها را به عنوان مرد تشخیص دهند. امروزه هدف اصلی استفاده از ماسک محافظت از پوست در برابر آفتاب است که بخشی جدا نشدنی از سنت مردم این جزیره است و امیدواریم دست متجاوزان از زنان تمامی مرز و بوم ایران کوتاه شود.

زیورآلات خاص مردم قشم

کاربرد زیورآلات برای مردم قشم به اندازه لباس اصلی و مهم است. زنان محلی این جزیره از حنا به طور سنتی استفاده می‌کنند و شاید شما هم نقش های زیبای حنا را روی دست و پای آنها دیده باشید اما ندانید که این عمل به معنا‌های مختلفی از جمله خوب بودن، سلامتی و باروری تعبیر می شود. زنان قشم به طور خودجوش طرح‌های خاص حنا را طراحی می‌کنند و نمی توان گفت که نقش خاصی بین آنها باب است. این طرح‌ها ظریف، ساده و به نوعی منحصر به فرد هستند. در این جزیره می توانید زنانی را ببینید که با استفاده از صدف‌های دریایی، مرجان‌ها، حلزون‌ها و سایر موجودات دریایی جواهراتی مانند گردنبند، دستبند و گوشواره درست می‌کنند. آنها پوسته‌های دریایی را رنگ می کنند و از آنها در طراحی لباس و کیف نیز استفاده می‌کنند. یکی از تفریحات مورد علاقه توریست هایی که به قشم می روند زدن نقش حنا بر بدن خود و خرید انواع صدف و گوش ماهی از بازارهای محلی است.

تاثیر فرهنگ پرتغال بر مردم قشم

قشم به دلیل موقعیت جغرافیایی که دارد از قرن‌ها قبل از اهمیت استراتژیک بالایی برخوردار بوده‌است. در واقع پرتغالی‌ها حدود 200 سال آن را تسخیر و در آن حکومت کردند. به همین دلیل است که هنوز یک قلعه باستانی پرتغالی در این جزیره وجود دارد و حتی بعضی از خیابان‌های قشم نام هایی پرتغالی دارند. از آنجا که جاذبه میراث فرهنگی به عنوان مهمترین معیارهای گردشگری در نظر گرفته می‌شود پس همواره ایجاد جاذبه‌های موفق نیاز به معیارهای خاصی دارند. جزیره قشم میزبان چند جاذبه بسیار مهم است که اصالت و یکپارچگی خود را حفظ کرده‌اند. یکی از این جاذبه‌ها قلعه پرتغالی جزیره قشم است. قلعه نمادی از مقاومت در برابر استعمار است. این قلعه در ابتدا توسط پرتغالی‌ها در قرن شانزدهم ساخته شد و به مدت 117 سال مورد استفاده قرار گرفت. غار خورباس متعلق به دوران اشکانیان و ساسانیان در 7 کیلومتری شهر قشم در دامنه کوه‌های راکی در جنوب شرقی جزیره واقع شده‌است. چاه های زیادی در بندر تاریخی لافت واقع شده‌اند.
در سال‌های گذشته 365 حلقه چاه در قشم وجود داشت اما به دلیل بارندگی شدید بیشتر چاه‌ها توسط لایه‌های گل پر شد و در حال حاضر کمتر از 100 حلقه چاه هنوز در دسترس است. در بسیاری از مناطق جزیره مشخصه معماری سنتی مانند بادگیر (تهویه‌های سنتی) زیبا هنوز هم مورد استفاده جزیره است. وجود آن‌ها نه تنها به زیبایی چشم انداز سکونتگاه‌های قشم افزوده‌است بلکه توانایی نیاکان جزیره را برای کنار آمدن با شرایط ویژه زیست محیطی نشان می‌دهد.

شغل مردم قشم

جزیره قشم دارای سنتی غنی از هنرها و صنایع دستی استثنایی است. در این جزیره برجسته‌ترین و چشمگیرترین ‌هنر صنعتی قایق سازی با استفاده از روش های ساخت سنتی برای کشتی چوبی به چشم می‌خورد. در این جزیره امکان دیدن مراحل ساخت کشتی نیز وجود دارد که برای دیدن مراحل کار کشتی‌سازان و صنعتگران باید به امتداد ساحل شمالی جزیره بروید و می‌توانید از مراحل کار آن‌ها بازدید کنید. کشتی‌های زیبا و مستحکم به مسافت‌های دور مانند به سواحل آفریقا هستند. حتما می دانید که وجود کشتی های فراوان نشان می دهد که صید ماهی و مروارید امرار معاش بخش عمده‌ای از مردم را فراهم می‌کند.
به دلیل شرایط آب و هوایی (آب و هوای خشک) این جزیره کشاورزی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار نیست. درختان میوه گرمسیری، گیاهان پزشکی و خرما در قسمت‌های شمالی و مرکزی جزیره کشت می‌شوند. سازه‌های تاریخی و مدرن سد را می‌توان در سراسر جزیره مشاهده کرد. ساختمان‌های معمولی که چشمه‌ها، چاه‌ها و مخازن کوچک آب را تشکیل می‌دهند در واقع بخش‌هایی از محیط و منظره قشم را فراهم می‌کنند. هنر مهندسی توزیع منابع کمیاب آب توسط سیستم‌های کانال در بعضی از نقاط این جزیره استفاده شده‌است. زنان جزیره قشم صنایع دستی بسیار جذاب و هنرمندانه ای مانند گلدوزی و لباس برای رویدادهای سنتی تولید می کنند. حفظ و ارزیابی اقتصادی مهارت‌های برجسته آنها از اهداف اصلی توسعه محلی پایدار است. در سال های اخیر برخی تعاونی‌ها ایجاد شده‌اند که چارچوب مناسبی برای فعالیت‌های اقتصادی زنان ارائه می‌دهند.

جشن های سنتی قشم

مردم قشم دارای جشن‌های خاصی هستند که دیدن آن‌ها برای هر شخصی هیجان انگیز است.

عروسی در قشم

در گذشته عروسی در جزیره قشم به مدت 7 روز برگزار می‌شد اما در حال به 3 روز کاهش یافته‌است. با وجود کاهش زمان جشن عروسی هنوز چیزی از زیبایی‌های آن کاسته نشده‌است. عروسی در قشم از زمان ناهار شروع می‌شود. اقوام نزدیک برای صرف ناهار با هم در خانه عروس جمع می‌شوند. سپس آن‌ها داماد و اتاق عروس را آماده می‌کنند. میهمانان چند روز را در خانه عروس می‌گذرانند و سپس به خانه خود برمی‌گردند. در تمام این مدت هیچ کس اجازه دیدن عروس را ندارد. وقتی خورشید غروب کرد میهمانان می‌رسند. داماد و دو مرد دیگر از خانواده باید دست یکدیگر را بگیرند و با پایکوبی و آواز به خانه عروس بروند. حالا نوبت عروس است او و دو زن دیگر شروع به خواندن یک آهنگ خاص و رقص در اتاق می‌کنند. عروس مجاز نیست صورت خود را به دیگران نشان دهد فقط وقتی مهماناناز عروس دور باشند، او می‌تواند تور را از صورت خود جدا کند. در سراسر ایران بسیاری از سنت‌های غیر قابل تصور را خواهید دید که همه دلایل خاصی به همراه دارند. نکته مشترک بین همه عروسی‌ها لباس‌های رنگارنگ و شیوه زیبای رقص آنهاست.

جشن زنبیل گردانی در قشم

جشن زنبیل گردانی که بیشتر مربوط به کودکان نوپا می‌باشد از جشن‌های معروف استان هرمزگان به ویژه جزیره قشم است. کودکان تازه متولد شده معمولا بین 9 تا 15 ماهگی روی پای خود می‌ایستند و کم کم شروع به راه رفتن می‌کنند. در جزیره قشم اگر کودک تا 18 ماهگی روی پای خود نایستند و به راه نیفتند امری نگران کننده‌است. در این مواقع مادر کودک شروع به تدارک جشن سبد گردانی می‌کند. در این جشن مادر کودک خود را در پیش قرار می‌دهد. پیش زنبیل معروفی است که از سوغات جنوب به حساب می‌آید. این سوغات زیبا از برگ‌های درختان نخل درست می‌شود. مادر پیش را که در آن کودک قرار دارد به دست کودکان همسایه می‌سپارد. کودکان همسایه با دقت پیش را حمل می‌کنند. آن‌ها باید حداقل درب خانه 6 همسایه بروند و در مسیر نیز آواز‌های زیبا با گویش قشمی بخوانند. اعتقاد مردم قشم به این جشن به آن دلیل است که قلب پاک کودکان سبب به راه افتادن کودک نو پا می‌شود.

جشن نوروز صیاد در قشم

در جزیره قشم ماهیگیران در اولین روز مرداد ماه روز نوروز صیاد را جشن می گیرند. این روز به معنای سال جدید فیشر یا ماهیگیر است که یکی از قدیمی‌ترین سنت‌های ایرانی به شمار می رود. در این روز مردم برای احترام به مادر طبیعت صید ماهی را متوقف می‌کنند تا صلح بر ماهیان برقرار شود. آن‌ها در طول روز که آغاز فصل جدید ماهیگیری است موجودات دریایی نمی‌خورند و ماهی نمی‌گیرند. مردم قشم در این روز خاص لباس‌های جدید می‌پوشند و سازهای سنتی می‌نوازند و تمام روز را می‌رقصند.

جشن نخل قشم

در میان مردم قشم نخل به عنوان درختی مورد احترام و زندگی بخش شناخته‌می‌شود. اعتقاد و علاقه آن‌ها به نخل تا جایی است که هرگز درخت پیر و فرسوده را قطع نمی‌کنند زیرا بر این باورند که با این کار گناه بزرگی مرتکب خواهند‌شد. در جشن نخل مردم قشم و دیگر مسافران با جایگاه نخل در اقتصاد جزیره خود و فراورده‌های گسترده آن آشنا می‌شوند. محصول درخت نخل، خرما است که فرآورده‌های متنوعی چون شیره، سرکه، الکل، صنایع بسته‌بندی و دارویی را از آن تهیه می کنند. در این جشن کارشناسان مربوطه روش‌هاى علمى ایجاد نخلستان و عمل‌آورى آن را به عموم علاقه‌مندان مى‌آموزند و نخل‌داران را به استفاده از نمونه‌هاى اصلاح‌نژاد شده نخل ترغیب مى‌کنند.

سخن فاینداتور

سپاس از شما همراهان همیشگی فاینداتور که در تمامی مراحل ما را یاری می‌کنید. امیدوارم اطلاعات مفیدی درباره جزیره زیبا و پرطرفدار قشم کسب کرده‌باشید. فاینداتور مفتخر است که بیان کند تورهای قشم را با قیمتی مناسب و با هتل ها و امکانات بسیار متنوع در اختیار شما عزیزان قرار می دهد. 
منتظر نظرات و انتقادات شما عزیزان هستیم.